Phân tích truyện ngắn Chiếc lược ngà của Nguyễn Quang Sáng

Phân tích truyện ngắn Chiếc lược ngà của Nguyễn Quang Sáng

Phân tích truyện ngắn Lặng lẽ Sa Pa của Nguyễn Thành Long

Đề bài:

Phân tích truyện ngắn Chiếc lược ngà của Nguyễn Quang Sáng.

Bài làm:

Nguyễn Quang Sáng viết truyện Chiếc lược ngà năm 1966, tại chiến trường Nam Bộ trong thời kì chống Mĩ. Là một nhà văn quê ở miền Tây Nam Bộ, Nguyễn Quang Sáng hầu như chỉ viết về cuộc sống và con người của quê hương trong chiến tranh và sau hoà bình. Truyện ngắn này ra dời trong hoàn cảnh đạn bom ác liệt nhưng lại tập trung nói về tình người, cụ thể là tình cha con của người chiến sĩ.

Truyện khá dài, bố cục theo kiểu chuyện lồng trong chuyện. Bác Ba (người kể) kể về cuộc gặp gỡ của cha con anh Sáu. Đoạn trích trong sách giáo khoa là phần chính.

Anh Sáu xa nhà đi kháng chiến lúc đứa con gái đầu lòng mới một tuổi. Mãi đến khi nó lên tám tuổi, anh mới có dịp về thăm nhà. Con bé không nhận anh Sáu là cha vì vết sẹo trên mặt làm cho anh không giống trong bức ảnh chụp cùng với vợ mà bé Thu đã biết. Đên lúc bé Thu nhận ra cha thì cũng là lúc anh Sáu phải ra đi. Tình cha con thiêng liêng trỗi dậy mãnh liệt trong em khiến cho mọi người xúc động. Ở khu căn cứ, người cha dồn hết tình cảm yêu quý, nhớ thương vào việc làm một chiếc lược bằng ngà để tặng cô con gái bé bỏng. Trong một trận càn của giặc, anh Sáu bị thương nặng. Trước lúc nhắm mắt, anh còn kịp trao cây lược cho người bạn, với ý nhờ mang về quê trao tận tay con gái của mình.

Tình cha con sâu sắc được tác giả thể hiện qua hai tình huống đặc biệt: Tình huống thứ nhất là cuộc gặp gỡ của hai cha con sau tám năm xa cách. Bé Thu đối xử với cha như đối với người xa lạ. Đến lúc em nhận ra và ôm riết lấy cha, thể hiện tình cảm mãnh liệt thì anh Sáu lại phải ra đi làm nhiệm vụ.
Tình huống thứ hai là ở khu căn cứ, anh Sáu dồn tất cả tình yêu thương và mong nhớ con vào việc làm cây lược ngà để tặng con, nhưng anh đã hi sinh, không kịp trao món quà ấy cho con gái. Tình huống này thể hiện tình cảm sâu nặng của người cha đối với con.

Sau nhiều năm xa cách, anh Sáu chi thấy con qua tấm ảnh nhỏ luôn mang bên người. Đến lúc được về, bao nỗi nhớ thương chất chứa từ lâu nên anh Sáu không kìm được niềm vui khi nhìn thấy bé Thu: Cái tình người cha cứ nôn nao trong người anh. Xuồng vào bến, thấy một đứa bé độ tám tuổi tóc cắt ngang vai, mặc quần đen, áo bông đỏ đang chơi nhà chòi dưới bóng cây xoài trước sân nhà, đoán biết là con, không thể chờ xuồng cặp lại bến, anh nhún chân nhảy thót lên, xô chiếc xuồng tạt ra, khiến tôi bị chới với. Anh bước vội vàng với những bước dài, rồi dừng lại kêu to: – Thu! Con!

Nhưng thật trớ trêu, đáp lại tình cảm nồng nàn của người cha, bé Thu lại tỏ ra sợ hãi và ngờ vực. Anh Sáu càng muốn gần con dế vỗ về yêu thương thì đứa con lại càng tỏ ra lạnh nhạt, xa lánh.

Diễn biến tâm lí và tình cảm của bé Thu trong lần gặp cha đầu tiên được tác giả miêu tả ở hai thời điểm trước và sau khi nhận ra cha.

Tâm lí và thái độ của bé Thu được thuật lại rất sinh động qua hàng loạt các chi tiết vừa cảm động, vừa buồn cười: Nghe gọi, con bé giật mình, tròn mắt nhìn. Nó ngơ ngác lạ lùng. Lần đầu tiên nhìn thấy người đàn ông lạ, lại xưng là ba, con bẻ hết sức ngạc nhiên và sợ hãi, mặt nó bỗng tái đi, rồi vụt chạy và kêu thét lên: “Má! Má.

Khi má bảo gọi cha vào ăn cơm, nó nhất quyết không chịu. Má ép mãi bé Thu chỉ gọi trống không: Vô ăn cơm ! Kể cả lúc má đi vắng, nó lâm vào thế bí, muốn nhờ anh Sáu chắt bớt nước nồi cơm đang sôi mà cũng vẫn nói trống nhất định không gọi là cha. Anh Sáu lặng im xem nó làm cách nào. Bé Thu lấy vá (muôi) múc nước ra, vừa múc vừa lầu bầu tức giận. Bữa cơm, anh Sáu âu yếm gắp cho bé cái trứng cá vàng ươm. Bé Thu bất ngờ lấy đũa hất rơi xuống đất. Anh Sáu không nén được tức giận, đánh con một cái vào mông. Bé vùng vằng bỏ ăn, chèo xuồng về nhà bà ngoại, bên kia sông. Lúc cởi dây xuồng, nó còn cố ý khua dây xích kêu rốn rang để tỏ ý bất bình.

Sự ương ngạnh của bé Thu phù hợp với tâm lí trẻ nhỏ nên không đáng trách. Trong hoàn cảnh xa cách và trắc trở của chiến tranh, Thu còn quá nhỏ nên không thế hiểu được những tình thế khắc nghiệt, éo le. Phản,ứng tâm lí rất tự nhiên, chứng tỏ bé có cá tính mạnh mẽ, tình cảm sâu sắc và chân thật. Bé chỉ yêu ba khi tin chắc đó đúng là ba của mình. Trong thái độ cứng đầu của bé ẩn chứa cả sự kiêu hãnh dành cho người cha thân yêu – tức là người trong tấm hình chụp chung với má.

Khi đã nhận ra cha, cảm xúc và hành động của bé Thu biểu hiện thật mãnh liệt, khác hẳn lúc trước.

Ba ngày nghỉ phép đã hết. Trước lúc lên đường, anh Sáu đang bịn rịn chia tay thì bất chợt, bé Thu cất tiếng gọi ba và tiếng kêu như xé, xé sự im lặng và xé cả ruột gan mọi người, nghe thật xót xa. Đó là tiếng “òa” mà nó cố đè nén trong bao nhiêu năm nay, tiếng “ba” như vờ tung ra từ đáy lòng nó, nó vừa kêu vừa chạy xô tới, nhanh như một con sóc, nó chạy thốt lên và dang hai tay ôm chặt lấy cổ ba nó… Nó hôn ba nó củng khắp. Nó hôn tóc, hôn cổ, hôn vai và hồn cả vết thẹo dài bẽn má của ba nó nữa… Hai tay nó siết chặt lấy co, chắc nó nghĩ hai tay không thể giữ dược ba nổ, nổ dang cả hai chân rồi cấu chặt lấy ba nó, và đôi vai nhỏ bé cửa nó run run.

Điều gì đã dẫn đến sư thay đổi đột ngột trong thái độ của bé Thu? Thì ra khi bỏ về nhà bà ngoại, Thu đã được bà giải thích về vết sẹo làm thay đổi vé mặt của cha là do giặc Pháp bắn bị thương. Sự nghi ngờ đã được giải toả và bé Thu ân hận, hối tiếc về cung cách cư xử lạnh nhạt của mình đôi với cha: Nghe bà kể nó nằm im, lăn lộn và thỉnh thoảng lại thở dài như người lớn.

Vì thế, trong phút chia tay, tình yêu và nỗi mong nhớ đối với người cha xa cách bấy làu đã bùng ra thật mạnh mẽ khiến bé Thu hôi hả, cuống quýt… Chứng kiến cảnh ngộ éo le của cha con anh Sáu, nhiều người không cầm được nước mắt. Lòng trắc ấn, sự thấu hiểu những hi sinh mà bạn mình phải chịu đựng khiến cho bác Ba – tức người ké chuyện thật sự xúc động. Diễn biến câu chuyện được trần thuật theo lời bác Ba, người bạn thân thiết của anh Sáu. Bác Ba đã chứng kiên tận mắt cảnh ngộ éo le của cha con anh Sáu và trong lòng bác dâng lên một nỗi xúc động, xót xa. Bác bỗng thấy khó thở như có bàn tay nắm lấy trái tim.

Qua việc miêu tả diễn biến tâm lí và hành động của bé Thu, tác giả đã làm nổi rõ một số nét trong tính cách nhân vật. Tình cảm cha con của bé Thu thật sâu sắc, mạnh mẽ, nhưng cũng thật dứt khoát, rạch ròi. Cá tính của bé Thu cứng cỏi đến mức ương ngạnh, nhưng thực ra Thu vẫn là một đứa trẻ hồn nhiên, ngây thơ. Tác giả tỏ ra am hiểu và diễn tả rất sinh động những tình cảm trẻ thơ trong sáng.

Sức hấp dẫn của truyện Chiếc lược ngà toát ra từ cốt truyện đơn giản nhưng chặt chẽ, cùng những yếu tố bất ngờ mà hợp lí. Chuyện bé Thu. lúc đầu không nhận cha, rồi lại biểu lộ những tình cảm thật nồng nhiệt, đầy xúc động với cha trước lúc chia tay. Sự bất ngờ đà gây được hứng thú cho người đọc, nhất là khi hiểu được diễn biến lôgic ở bên trong các sự việc, hành động có vẻ mậu thuẫn.

Tình cảm cha con sâu nặng đã được tác giả thế hiện phần nào trong chuyến anh Sáu về phép thăm nhà và được miêu tả kĩ lưỡng hơn khi anh Sáu ở căn cứ kháng chiến trong rừng sâu.

Sau khi chia tay với gia đình, nỗi day dứt, ân hận ám anh anh Sáu suốt nhiều ngày là việc anh đã lỡ tay đánh bé Thu và lời dặn tha thiết của đứa con: Ba vê! Ba mua cho con một cây lược nghe ba! đã thôi thúc anh nghĩ đến việc làm một chiếc lược ngà nhỏ xinh dành cho con.

Kiếm được một khúc ngà voi nhỏ, anh Sáu mừng rỡ vô cùng. Anh dành hết tâm trí vào việc làm cây lược : Anh cưa từng chiếc răng lược thận trọng, tỉ mỉ và cố công như người thợ bạc… Trên sống lưng lược có khắc 1 một hàng chữ nhỏ mà anh đã gò lưng, tẩn mẩn khắc từng nét: “Yêu nhớ tặng con Thu của ba”.

Chiếc lược ngà đã thành một kỉ vật quý giá, thiêng liêng đôi với anh Sáu. Nó làm dịu đi nỗi ân hận dằn vặt bây lâu và ấp ủ bao nhiêu tình cảm nhớ thương, mong đợi của người cha đối với đứa con xa cách: Cây lược ngà ấy chưa chải được mái tóc của con, nhưng nó như gỡ rối được phần nào tâm trạng của anh. Nhưng rồi một tình cảnh đau thương lại đến với cha con anh Sáu. Anh đã hi sinh khi chưa kịp trao tận tay đứa con gái chiếc lược ngà. Những lời kế lại của bác Ba, người trong cuộc, đã làm nổi bật giá trị thiêng liêng bền vững của tình cha con và tình đồng chí của những chiến sĩ cách mạng.

Truyện Chiếc lược ngà có những đặc điểm khá tiêu biểu cho phong cách nghệ thuật trong truyện ngắn của Nguyễn Quang Sáng. Cốt truyện hấp dẫn, xoay quanh những tình huống bất ngờ nhưng vẫn tự nhiên, hợp lí. Giọng kể mộc mạc, tự nhiên. Ngôn ngữ gần với khẩu ngữ và đậm màu sắc Nam Bộ. Đặc sắc của truyện ngắn này còn thể hiện ở ngòi bút miêu tả tâm lí, đặc biệt là tâm lí trẻ em rất tinh tế và chính xác. Điều đổ thể hiện sự nhạy cảm và tấm lòng yêu thương, trân trọng của nhà văn với con người và cuộc đời.

Một điểm đáng , chú ý nữa và cũng là điều góp phần tạo nên thành công của truyện ngắn này là việc lựa chọn nhân vật kể chuyện. Người kể chuyện trong vai một người bạn chiến đấu thân thiết của anh Sáu không chỉ chứng kiến và kể lại mà còn bày tỏ sự đồng cảm, chia sẻ với các nhân vật. Qua những quá trình theo sát và cảm xúc của người kể, các chi tiết, sự việc và nhân vật trong truyện đều được phản ánh chân thực, khắc họa rõ nét, góp phần nêu lên nội dung tư tưởng của tác phẩm.

Truyện Chiếc lược ngà đã diễn tả chân thực và cảm động tình cha con thắm thiết, sâu nặng của cha con anh Sáu. Trong hoàn cảnh éo le của chiến tranh, tình cảm thiêng liêng ấy càng cao đẹp và ngời sáng.

Câu chuyện không chỉ nói lên tình cha con thắm thiết, sâu nặng mà còn gợi cho người đọc suy ngẫm và thấm thìa những éo le, đau thương, mất mát mà chiến tranh mang đến cho bao nhiêu con người, bao nhiêu gia đình. Vì vậy mà ý nghĩa tố cáo, lên án chiến tranh xâm lược của truyện khá sâu sắc.