Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng ống
Điện thể nghỉ, điện thể hoạt động sự lan truyền xung thần kinh
Trong tiết trước chúng ta đã tìm hiểu về hiện tượng cảm ứng ở động vật có tổ chức thần kinh dạng lưới và chuỗi hạch.
Trong bài viết này chúng ta sẽ tìm hiểu cụ thể về đặc điểm cấu tạo và phản ứng ở nhóm động vật có tổ chức thần kinh cấp cao hơn (hệ thần kinh dạng ống)
1. Cấu trúc của hệ thần kinh dạng ống.
Đại diện : Hệ thần kinh dạng ống gặp ở động vật có xương sống như cá, lưỡng cư, bò sát, chim, thú →Hệ thần kinh được bảo vệ bởi khung xương và hộp sọ.
Cấu tạo
Cấu tạo của hệ thần kinh dạng ống được cấu tạo làm hai phần rõ rệt
Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng ống
Hình 1: Hệ thần kinh dạng ống ở người
Hình 2: Sơ đồ cây cấu tạo của hệ thần kinh dạng ống
Hệ thần kinh trung ương :
Trong quá trình tiến hoá của hệ thần kinh ở động vật, một số rất lớn các tế bào thần kinh tập trung lại thành một ống nằm ở phía lưng của con vật để tạo thành hệ thần kinh trung ương .
Hệ thần kinh trung ương ở động vật có hệ thần kinh dạng ống phân hoá thành hai bộ phận não bộ và tuỷ sống
- Não bộ nằm trong hộp sọ . Trong quá trình tiến hoá của động vật có hệ thần kinh dạng ống, não bộ dần hoàn thiện và chia thành các phần: bán cầu đại não, não trung gian, não giữa , tiểu não và hành não . Mỗi phần đảm nhận các chức năng khác nhau. Bán cầu đại não ngày càng phát triển đóng vai trò quan trong trong việc điều khiển các hoạt động của cơ thể.
 |
 |
 |
Sơ đồ cấu tạo bộ não ở người |
Hình 3: Sơ đồ cấu tạo não bộ của cá, thằn lằn, chim bồ câu và người
- Tuỷ sống nằm trong xương sống.
→Hệ thần kinh trung ương có chức năng tiếp nhận, xử lí các thông tin và đưa ra các đáp ứng của cơ thể với những kích thích của môi trường.
Hệ thần kinh ngoại biên: gồm hạch thần kinh và dây thần kinh
- Các dây thần kinh: gồm 12 đôi dây thần kinh não, xuất phát từ trụ não và 31 đôi dây thần kinh tủy xuất phất từ tủy sống →dẫn truyền xung thần kinh.
- Các hạch thần kinh là những khối nơ-ron nằm ngoài phần thần kinh trung ương. Tất cả các hạch thần kinh đều thuộc phần thần kinh ngoại biên của hệ thần kinh sinh dưỡng. Chúng có thể nằm ở xa hoặc ngay bên cạnh một số cơ quan. Trong số hạch này có 2 chuỗi hạch nằm hai bên cột sống và một hạch lớn nằm trong khoang bụng (gọi là hạch mặt trời)→điều khiển hoạt động của hệ thần kinh thực vật.
Ưu điểm :
- Số lượng tế bào thần kinh lớn, rất nhiều tế bào tập trung tạo thành hệ thần kinh trung ương →liên kết giữa các tế bào thần kinh ngày càng hoàn thiện →phản ứng nhanh hơn
- Hệ thần kinh dạng ống có sự phân hoá cấu tạo và chức năng →các hoạt động của động vật ngày càng chính xác hơn.
2. Hoạt động của hệ thần kinh dạng ống.
- Hệ thần kinh dạng ống hoạt động theo nguyên tắc phản xạ ( tiếp nhận và trả lời các kích thích)
- Phản xạ ở động vật có hệ thần kinh dạng ống gồm phản xạ không điều kiện và phản xạ có điều kiện
- Số lượng phản xạ có điều kiện ngày một tăng →giúp động vật thích nghi hơn với điều kiện môi trường
3. Chiều hướng tiến hoá của hệ thần kinh động vật.
- Từ đối xứng toả tròn → đối xứng 2 bên.
Ví dụ : Hệ thần kinh lưới đối xứng toả tròn → Hệ thần kinh chuỗi hạch, ống đối xứng hai bên. Lợi ích: Phù hợp lối sống di chuyển về phía trước, hiệu quả phản ứng cao hơn (ĐV có hệ thần kinh lưới có thể phản ứng mọi phía nhưng vì thế mà hiệu quả pư thấp)
- Số lượng tế bào thần kinh ngày càng nhiều, phân bố ngày càng tập trung, mức độ chuyên hoá ngày càng cao.
Ví dụ : Hệ thần kinh lưới số tế bào thần kinh ít, phân bố rải rác đều khắp cơ thể→ Hệ thần kinh chuỗi hạch lượng tế bào thần kinh hơn, phân bố tập trung thành hạch → Hệ thần kinh ống lượng tế bào thần kinh nhiều, phân bố tập trung thành ống liên tục và phân chia thành nhiều phần thần kinh trung ương, thần kinh ngoại biên. Lợi ích: Phản ứng nhanh, chính xác, ít tốn năng lượng
- Tế bào thần kinh ngày càng phân bố tập trung ở đầu làm não phát triển.
Ví dụ : Hệ thần kinh lưới ko có não → Hệ thần kinh hạch có hạch não nhưng nhỏ → Hệ thần kinh ống có não rất phát triển (phân chia thành 5 phần,…)
Lợi ích: Phân hoá chức năng điều khiển các hoạt động về thần kinh trung ương, đặc biệt là não → phản ứng nhanh, chính xác.