Chó sói và cừu trong thơ ngụ ngôn của La Phông Ten
Con sói mà La Phông-ten miêu tả ở bài Chó sói vồ cừu non là một con sói cụ thể trong hoàn cảnh cụ thể. Chó sói có cái dáng cười, vì nó ngu ngốc, chẳng kiếm ra được cái gì ăn nên mới “đói meo”, “gầy giơ xương” (hài kịch của sự ngu ngốc), nhưng chủ yếu ở đây nó là một con vật đáng ghét, gian xảo, hống hách, bắt nạt kẻ yếu (bi kịch của sự độc ác).
Mời các em học sinh tham khảo thêm bài viết:
1. Sách giáo khoa ngữ văn 9 tập hai có bài Chó sói và cừu trong thơ ngụ ngôn của La Phông ten của nhà phê bình nghiên cứu văn học Pháp kiêm triết gia, sử gia H. Ten. Đây là một đoạn trích nhỏ trong công trình nghiên cứu La Phông ten và thơ ngụ ngôn của ông xuất bản năm 1853.
Để có thể nắm được đoạn trích nhỏ này, người học cần nắm được nội dung những bài thơ ngụ ngôn của La Phông ten có liên quan đến hình tượng Cừu và Chó Sói. Theo PGS.TS. Lộc Phương Thuỷ, chuyên gia nghiên cứu văn học Pháp, thơ ngụ ngôn của La Phông ten có 3 tập gồm 12 quyển với tổng số 238 truyện ngụ ngôn.
Trong số đó chỉ có 3 truyện có nhân vật Sói và Cừu ( một truyện đã được Tú Mỡ dịch và in trong sách giáo khoa Ngữ văn 9). Hai truyện khác thì có một truyện liên quan trực tiếp đến Sói và Cừu. Đó là truyện nói về cuộc hoà hoãn giữa Sói và Cừu sau cuộc chiến kéo dài hàng ngàn năm. Hai bên trao đổi tù binh. Phía Sói nhận về những con Sói con. Phía Cừu nhận về những con chó chăn Cừu. Một thời gian sau khi hoà bình, những con Cừu mập mạp nhất đàn bỗng tự nhiên biến mất. Kết luận là không bao giờ có hoà bình giữa những kẻ thù truyền kiếp. Một truyện khác nói về người chăn Cừu và đàn Cừu có liên quan đến Sói.
Không có một truyện ngụ ngôn nào nói riêng về Cừu hay nói về Cừu với những con vật khác.
Có những 14 truyện có nhân vật Sói. Khi thì là Sói và Ngựa; khi là Sói với người; khi là Sói với người đi săn; Sói với người chăn Cừu; Sói và Cáo (2 truyện); Sói và con Chó gầy; Sói, người mẹ và đứa con; Sói, dê cái, dê con; Sói, Ngựa và Cáo; Sói trở thành người chăn Cừu…Như vậy Sói là một nhân vật quan trọng, xuất hiện nhiều trong thơ ngụ ngôn của la Phông ten, tần suất xuất hiện cao hơn hẳn Cừu.
Nhận xét của H.Ten là nhận xét dựa trên 17 truyện trên chứ không phải chỉ là một truyện mà chúng ta có trong tay. Tuy vậy cần thấy rằng khi nhà nghiên cứu, phê bình đã khái quát về hình tượng Cừu và chó Sói trong thơ ngụ ngôn của La Phông ten thì Sói và Cừu trong một truyện cụ thể cũng phải thể hiện đúng tinh thần khái quát đó. Có như thế thì việc khái quát của nhà phê bình mới có giá trị.
2. Đây là một đoạn trích trong cuốn sách chứ không phải là một bài viết độc lập, vì vậy cần xác định đoạn trích chia làm hai phần (không nên tìm bố cục của bài nghị luận). Phần đầu cũng là trích chứ không phải mở bài của một bài nghị luận cho nên mới bắt đầu ngay bằng “Giọng của chú cừu non tội nghiệp mới buồn rầu và dịu dàng làm sao!”. Phần đầu nói về hình tượng Cừu(từ đầu cho đến …với bao nỗi buồn rầu và tốt bụng như thế…), phần sau tiếp đến hết nói về hình tượng Sói.
3. Tác giả H. Ten đã so sánh hai cách nhìn nhận cùng một đối tượng của nhà vạn vật học (nhà khoa học trong lĩnh vực Sinh học) và nhà thơ.
Nhà khoa học xem xét và mô tả đối tượng hoàn toàn khách quan. Buy- phông chỉ nhìn thấy Cừu là con vật ngu ngốc và sợ sệt. Đoạn văn của Buy -phông được tác giả trích chỉ nói về tính sợ hãi và ngu ngốc của Cừu mà thôi.
Đến đây, có một vấn đề là chúng ta có thể trả lời câu hỏi rằng Buy phông nói như thế đúng hay không? Đặt câu hỏi như vậy là một cách làm khó cho các em. Bởi vì, ngay cả người dạy các em thì phần lớn, cũng chỉ mới ngó thấy con Cừu trong phim ảnh. Vậy, câu hỏi ở đây là : H. Ten đã đánh giá những nhận xét của Buy phông như thế nào? Câu trả lời các em dễ dàng tìm thấy trong văn bản. Mọi chuyện ấy đều đúng (sách giáo khoa, tr.39, dòng 5 trên xuống).
Nhà phê bình khẳng định Buy-phông đúng, nhưng ông thêm là loài Cừu còn thân thương và tốt bụng nữa. Ông khẳng định rằng đấy là điều mà nhà thơ La Phông-ten nhìn nhận có chỗ khác với nhà vạn vật học. La Phông ten động lòng thương cảm chúng, nhìn thấy chúng thân thương và tốt bụng.
Phần hai, đối với loài Sói, H. Ten cũng so sánh tương tự như vậy.
Nhưng về cách triển khai lập luận có khác phần một.
Phần một nêu dẫn chứng về chú Cừu non, sau đó dẫn nhận xét của Buy phông. Tiếp theo, nhận xét về cách đánh giá của La Phông-ten.
Phần hai bắt đâù bằng nhận xét về Sói trong thơ La Phông-ten. Đây là con Sói nói chung với các đặc điểm đáng thương, khốn khổ, bất hạnh bởi vì đói dài và luôn luôn bị ăn đòn.
Tiếp theo là Sói trong con mắt nhìn của nhà vạn vật học. Đoạn trích văn Buy- phông cho thấy Sói thật đáng ghét, sống có hại, chết rồi thì vô dụng.
Nhà phê bình tiếp tục quay trở lại với thơ La Phông ten. Nhà thơ, do phóng khoáng hơn nên còn phát hiện ra những khía cạnh khác. Đó là Sói tuy độc ác nhưng cũng khổ sở, tuy trộm cướp nhưng thường bị mắc mưu.
Một lần nữa các nhìn nhận của nhà khoa học và nhà văn có sự khác biệt. Mà điều khác biệt cơ bản nhất là nhà văn đã nhìn đối tượng bằng sự động lòng. Với Cừu như vậy, cả với Sói cũng như vậy.
Điều đáng chú ý là nhà nghiên cứu H. Ten đã không đối lập hai cách nhìn đó, mà chỉ nêu ra những “khía cạnh khác” trong cách nhìn của nhà thơ.
Chó sói và cừu trong thơ ngụ ngôn của La Phông Ten
4. Vậy thì Cừu trong thơ của La Phông ten có đúng là vật thân thương và tốt bụng không?
Để trả lời câu hỏi này, có thể dùng hình ảnh Cừu trong bài trích “ Chó Sói và chiên con”. H.Ten đã khẳng định giọng của Cừu “buồn rầu và dịu dàng làm sao!”. Chú Cừu non đã “khiêm tốn” chọn chỗ thấp của nguồn nước để không làm đục. Chú lễ phép thưa gửi và viện dẫn những lí do hết sức xác đáng khiến cho Sói không thể bắt bẻ. Chú Cừu chẳng sợ sệt mà cũng không hề ngu ngốc. Chú cứ hồn nhiên nói rõ sự thật. Rõ ràng chú Cừu non thật đáng thương mến đối với bạn đọc.
5. Thế còn nhân vật Sói, có đúng Sói trong thơ La Phông ten là kẻ ngu ngốc đáng cười ( hài kịch về sự ngu ngốc) như H. Ten đã khái quát?
Tên Sói trong bài thơ là tên đang đói meo, đi lảng vảng (dạ trống không, Đói, đi lảng vảng kiếm mồi). Gặp Cừu, thế là hống hách: động dại bời bời thét vang. Rõ là một gã quen cậy thế bắt nạt. Nhưng, ngay ở đây, La Phông ten đã cho thấy Sói là một gãngu ngốc đáng cười.
Cái ngu thứ nhất buồn cười là Sói hạch Cừu làm đục nước, trong khi Cừu đứng ở dưới nguồn hơn hai chục bước.
Cái ngu thứ hai buồn cười là trước sự thật rành rành mà Cừu nêu ra, Sói gầm lên, cố đổ lỗi cho Cừu và đưa lí do khác là Cừu nói xấu năm ngoái.
Cái ngu thứ ba buồn cười là khi Cừu nói rằng năm ngoái chưa sinh, hiện còn đang bú mẹ thì Sói lại nghĩ bừa ra một tội lỗi khác là anh của Cừu nói xấu.
Cái ngu thứ tư là khi Cừu thanh minh không có anh em thì Sói kết tội cả họ nhà Cừu, lại kết tội luôn cả chó, người, cùng nhau một thói.
Cuối cùng là không cần lí do gì hết, Sói là kẻ mạnh nên cái lí phải thuộc về nó, nó có quyền ăn thịt mà không có một lí do nào xác đáng cả.
Như vậy, Sói trong bài thơ cụ thể này hoàn toàn đúng như khái quát của nhà phê bình H. Ten về Chó Sói và Cừu trong thơ ngụ ngôn của La Phông ten.
6. Đây là bài học về đoạn trích văn bản nghị luận văn chương của nhà nghiên cứu phê bình H.Ten. Đối tượng chính phải là những lập luận, dẫn chứng, phân tích của H. Ten. Nhưng những lập luận và nhận định ấy dựa vào hệ thống tác phẩm của La Phông ten. Biết các nội dung những tác phẩm của nhà ngụ ngôn về Sói và Cừu là cần thiết. Đồng thời sử dụng một truyện ngụ ngôn để minh hoạ cho những nhận định cũng hết sức quan trọng. Vấn đề là ở chỗ không sa đà vào các nội dung những truyện ngụ ngôn có Cáo và Sói, đồng thời cũng không sa đà vào phân tích một tác phẩm cụ thể là Chó Sói và Chiên con. Có như vậy thì bài học mới đạt được kết quả.
Tác giả: Vũ Nho ( Ninh Bình)