“Bác ơi”- bản điếu bi hùng

Mời các em học sinh tham khảo thêm tài liêu:

Nét mới trong cách cảm nhận người lính Tây Tiến

Ngày mùng hai tháng chín năm một chín sáu chín , chủ tịch Hồ Chí Minh qua đời giữa lúc cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước của dân tộc Việt Nam đang diễn ra gay go ác liệt . Nỗi đau thương lớn lao , đột ngột với toàn dân tộc . Tin dữ đến với Tố Hữu khi ông đang nằm điều trị ở bệnh viện Việt Xô . Trời mưa tầm tã , ngôi nhà sàn vắng lặng , không khí bi thương bao trùm đã khơi nguồn cảm hứng cho bài thơ , khơi nguồn một tiếng khóc dài , một tiếng khóc lớn , một bản điếu văn bi hùng kết nối hàng triệu trái tim đang xúc động . Bài thơ được đưa vào tập “Ra trận ” năm 1972 .

Tựa đề bài thơ là một câu ngắn hai tiếng với dấu chấm than như một tiếng nấc nghẹn ngào đến tột đỉnh của nỗi đau thương . Nó là tiếng gọi thốt ra rất tự nhiên từ đáy sâu cảm xúc của tâm hồn như người ta vẫn gọi mẹ ơi ! Cha ơi ! Đây cũng là cách xưng hô quen thuộc tạo giọng điệu ân tình của Tố Hữu .

Tiếng khóc đau thương nặng trĩu bắt đầu bằng những lời tâm sự , giãi bày của con đối với cha :

Ướt lạnh vườn rau , mấy gốc dừa .

Hai câu đầu nói được vừa cụ thể vừa khái quát nỗi đau thương to lớn vô hạn đang bao trùm đất nước . Hiện thực trong những ngày diiễn ra lễ tang Bác trời mưa tầm tã , nhưng ” tổn thất này thật là lớn lao , đau thương này thật là vô hạn ” khiến cho nơi nơi , người người tuôn nước mắt , thiên nhiên , đất trời , cỏ cây , vạn vật cũng tuôn “nước mắt “. Có gì đau đớn hơn để nước mắt phải tuôn không dứt như thế ? nước mắt của nhà thơ hoà trong nguồn nước mắt tuôn chảy ấy …Tố Hữu đã tất tưởi về thăm nơi Bác ở , về thăm lại nhà sàn … Động từ “chạy ” biểu hiện cảm xúc cực kỳ đau dớn , đau đớn không thể tin , không dám tin . Từ được đặt đúng chỗ , hợp cảnh , hợp tình . Bước chân líu ríu , muốn nhanh cũng không được , vừa chạy vừa vấp ngã , đứng lên lại vấp ngã …Nước mắt nhà thơ ghìm trong hơi thở dồn dập , gấp gáp để mà hy vọng , để mà níu kéo …nhưng khi đối mặt với : ” ướt lạnh vườn rau mấy gốc dừa ” mới chợt vỡ oà trong đau đớn …

Dưới những trận mưa tầm tã bước chân , tư thế , dáng nhìn của nhà thơ đến nao lòng:

Các chữ : “lần”, ” đến ” , ” đứng “, “nhìn” là những động từ liên tiếp diễn tả bước chân , tư thế , tâm trạng vội vã , ngơ ngác không thể tin được của nhà thơ . Lối sỏi quen sao lại phải “lần ” ? Có phải đau đớn tới mức không còn nhìn thấy ? Dò dẵm từng bước vừa đi vừa khóc cho kịp đến bên nhà sàn quen thuộc ? Trong ngày tang lễ Bác , Chế Lan Viên cũng tự đáy lòng thốt lên “

Rất trí tuệ nhưng cảm xúc thơ vẫn thiếu đi sự gần gũi chân tình .

Theo cái nhìn của tâm trạng đau buồn , cảnh vật cũng trở nên vắng lặng như ngơ ngác , thảng thốt trong nỗi mất mát lớn lao :

Chuông không còn reo , phòng lặng lẽ , đèn đã tắt , trái bưởi và hoa nhài trở thành lẻ loi vì không có người vun tưới … Những nhân hoá đã gợi lên nỗi đau thương thấm thía vào cảnh vật , gợi nên cảm giác về sự mất mát tê tái , bơ vơ của tác giả muốn được chia sẻ .

Đoạn thơ có sự ám ảnh giữa mơ và thực , một mặt không tin ” Bác đã đi rồi ” vì cách mạng miền Nam đang thắng lớn , Người đang lãnh đạo và mong ước có ngày vào thăm , mặt khác lại phải tin vì hiện thực “còn đâu bóng Bác ” rất cô đơn .Cách gieo vần liền , vần cách , lối dùng vần mở , nửa mở , đóng vang , cách bố trí thanh trầm ở cuối các câu khiến cho phần đầu của bài thơ như một dòng tình cảm xót xa , tiếc thương tuôn chảy rất tự nhiên , rất chân thành . Nỗi đau thương cứ trĩu nặng mãi khi các chữ “Bác “, ” Bác ơi “, câu cảm thán , câu hói được lặp lại nhiều lần .

Từ cảm xúc , mạch thơ đã chuyển sang lý trí , nhà thơ tiếp tục đúc kết giá trị đạo đức , tình thương , phong cách sống của Hồ Chí Minh. Con người ấy , tình thương ấy đã đạt đến độ quên mình :

Phóng đại, hoán dụ đã tạo nên nhận thức : tình thương của Bác không bờ bến : ” thương mọi kiếp người “, thương mọi lứa tuổi , thương mỗi cành cây ngọn cỏ . Tình thương ấy là sự chăm sóc rất đỗi ân tình :

Tình thương biểu hiện thành ” nỗi buồn ” , ” nỗi đau “, “nỗi lo “, ” nỗi nhớ “, “niềm vui “, “tình yêu ” trong tâm hồn Người . Bác lo cho dân , cho nước , cho nhân loại , nỗi lo thành nỗi đau , đau cho dân tộc , lo cho phong trào cộng sản quốc tế , lo cho hôm nay và lo cho muôn đời sau . Tác giả đã so sánh lòng Bác với dân với nước như lòng mẹ với con bao la bất tận là một sự liên tưởng thú vị tài tình . Nếu như câu thơ ” Chỉ lo muôn mối như lòng mẹ ” là so sánh để giãi bày cảm xúc thì câu “Bác sống như trời đất của ta ” lại được cô đúc đầy trí tuệ . Tố Hữu đã cảm nhận được điều bao trùm và hết sức cơ bản trong cách sống của Hồ Chí Minh : con người ấy đạt đến cái tự nhiên như trời đất , hoà đồng với tự nhiên , đã đạt đến cái cao sâu huyền diệu của sự sống . Rất hợp với giọng điệu ngợi ca , đoạn thơ có nhiều vần sáng , thanh điệu cao , nhiều so sánh , hoán dụ tạo liên tưởng phong phú bất ngờ . Hình ảnh Bác toả sáng cao đẹp . Niềm tự hào của nhà thơ dẫn cảm xúc, truyền cảm xúc tự hào cho người đọc không dứt …

Lời thơ tiếp tục khẳng định về niềm lạc quan , lẽ sống cao đẹp của Hồ Chí Minh bằng những suy tưởng , liên tưởng tài tình :

Những câu thơ kết tinh , chiêm nghiệm sâu sắc về con người và phong cách sống của Bác . Đó là kết quả của sự am hiểu , gần gũi của tác giả về Bác suốt từ những năm kháng chiến ở Việt Bắc mà không một nhà thơ Việt Nam nào có được . Đoạn thơ đã khắc hoạ được chân dung một con người giản dị , thanh cao , vĩ đại . Con người không sống cho riêng mình “một đời thanh bạch ” với chiếc áo ka ki bạc màu . Vẻ ngoài giản dị mà tâm hồn cao thượng không thể đo hết được . Bác sống giữa cuộc đời , trong muôn triệu con người đâu cần gì đến những tượng đồng ở khắp nơi . Bình dị là thế , cao đẹp cũng là thế , những so sánh tương phản đã diễn tả khá tài tình . Một nhà thơ Ấn Độ đã từng thán phục về Người : ” Vị Thánh sống của muôn ngàn thánh sống , vị ân nhân của cả muôn người “.

Lời thơ lại trở về với cảm xúc tiếc thương nhưng bình thản , tự chủ , đau thương gắn liền với niềm tin , nhà thơ nguyện mãi mãi đi theo con đường mà Bác đã vạch ra :

Đau thương nhiều, nhớ Bác nhiều , lại càng không thể quên làm theo di chúc của Người :

Tình với Bác sâu nặng , nhưng nghĩa nước non vẫn trên đôi vai , phải nén đau thương lại . Nhà thơ thật tin ở chính mình khi nghĩ về Bác . Người là ánh sáng hào quang của sông núi dẵn dắt con thuyền Cách mạng Việt Nam đi tới thắng lợi hoàn toàn. Nghĩ về Bác , Tố Hữu đã nói được cái chân lý lớn lao và quan trọng :

Đó cũng là ý nghĩ để chân lý dân tộc , sức mạnh dân tộc , tinh thần dân tộc vững trãi như dải Trường Sơn , mãi mãi cao như ngọn Trường Sơn .

Bài thơ khép lại . Bốn mươi năm đã trôi qua , tiếng khóc lớn vẫn còn đó , một con Ngừơi vĩ đại vẫn còn đó . ” Bác ơi !’ đã thành tuyệt tác sống với thời gian , sống trong triệu triệu con người đất Việt . ” Bác ơi !” là bản điếu văn bi hùng !